philoSophie

Δε χρειάζεται καμιά φιλοσοφία, κύριε διευθυντά. Φτάνει να τα ζει κανείς όλα αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο μας, που συμβαίνουν συνέχεια όλα τούτα τα χρόνια ύστερ’ από το τέλος του πολέμου. Να τα ζει κανείς με τα μάτια ανοιχτά, κύριε διευθυντά. Αλλά και χωρίς ιδιοτέλεια. Με καταλαβαίνετε;

Το σύμπαν που κατασκευάζει στη συγκεκριμένη συλλογή ο Σαμαράκης το 1961 και που αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα του μεταπολεμικού ανθρώπου της εποχής κατά την οποία γράφονται τα διηγήματα διακατέχεται από μια ηχηρή άρνηση. Η Ελλάδα είναι ιδωμένη μέσα από το πρίσμα της αγωνίας και της απόγνωσης, λόγω των προδομένων ελπίδων, ταυτόχρονα με το παρόν που υπάρχει ως κακοφορμισμένη εικόνα του μέλλοντος το οποίο ονειρεύονταν σε ένα προγραμματικά μακρινό παρελθόν οι ήρωες των διηγημάτων.

Αίμα, πάρα πολύ αίμα χύθηκε. Και όλα αυτά με το όραμα του κόσμου που θα ‘ρχότανε ύστερ’ από τον πόλεμο… Ακριβώς για να ‘ρθει αυτός ο κόσμος που όλοι μας τον περιμέναμε με λαχτάρα, αυτός ο κόσμος που θα ήτανε ο καινούργιος κόσμος, ο αλλιώτικος. Ένας κόσμος που θα έδινε σ’ όλους τους ανθρώπους ελευθερία και ειρήνη και ψωμί. Και λοιπόν ήρθε αυτός ο κόσμος. Και τι είναι; Τι είναι; Είναι ένας κόσμος παράλογος! Παράλογος!

Ο φόβος στα διηγήματα του Σαμαράκη εκδηλώνεται απέναντι στην ήττα, απέναντι στο γεγονός του θανάτου κι απέναντι στην παράλογη κοινωνική πραγματικότητα, στον κόσμο δίχως μια βεβαιότητα, όπου όλα είναι ρευστά, όλα παίζουν στην κόψη του ξυραφιού. Αρχικά, ο φόβος της Διάψευσης των υποσχέσεων για έναν κόσμο αλλιώτικο, πλούσιο σε ελευθερία και ειρήνη και ψωμί, η αγωνία για τους καιρούς που έρχονται (Έρχεται η ζωή, ακούς; Πες μου τι να κάνουμε… τι να κάνουμε… τι να κάνουμε!) και για τη στάση που πρέπει να κρατήσει ο κάθε άνθρωπος (Τώρα είμαι κι εγώ ένας Διαψευσμένος… Και δεν έχω στη ζωή μια βεβαιότητα, να κρατηθώ πάνω της, ν’ ακουμπήσω πάνω της και να πω στο θάνατο: ΑΡΝΟΥΜΑΙ) επιχειρείται να αμβλυνθούν κι η ανάγκη για απάγκιο καθίσταται επιτακτική.

Όσο υπάρχουν δύο άνθρωποι που αγαπιούνται, Μαρία, υπάρχει μια βεβαιότητα στον κόσμο… σε τούτο τον παράλογο κόσμο…

Η ασφυκτική ζωή στον παράλογο αυτό κόσμο, στον οποίο υπάρχει φως σε όλο το σπίτι και σε όλα τα δωμάτια αλλά όχι στην καρδιά των ανθρώπων, μεταφράζεται πλέον ως αγωνία για το πώς πεθαίνει ο μεταπολεμικός άνθρωπος. Πράγματι, στα διηγήματα της συλλογής ορίζεται άτυπα ένας κώδικας ζωής και θανάτου.

Να σας πω, με βασανίζει η σκέψη πως θα ήτανε δυνατόν να ‘χω ένα θάνατο όχι του καιρού μας, ένα θάνατο που θα ταίριαζε σε άλλους καιρούς, ένα θάνατο μικροαστικό, "της παραδόσεως". […] Ένας τέτοιος θάνατος είναι ύβρις εμπρός στον πόνο… ύβρις εμπρός στο βαθύ πόνο που έχει ο κόσμος μας, ο καιρός που ζούμε. Στο κάτω κάτω, ένας θάνατος παράλογος είναι το μόνο πράγματι λογικό συμπέρασμα μιας ζωής παράλογης σαν τη δική μας.

Μπορεί ο θάνατος να είναι "θέμα ζωής" κι ο καθένας [να] έχει το δικό του, τον ατομικό θάνατο, ωστόσο η ουσιαστική παραίτηση από το υπάρχειν απουσιάζει, σε απόλυτη συμφωνία με το πρόταγμα του Άρη Αλεξάνδρου:

Η θέση μας είναι μέσα δω σ' αυτό το δάσος / με τα κλαδιά κομμένα μισοκαμένους τους κορμούς / με τις ρίζες σφηνωμένες μες στις πέτρες.
(Από τη συλλογή "Ευθύτης οδών" του 1959)

Ο Σαμαράκης με έντονη μελαγχολική διάθεση αλλά με εξίσου ζωηρή ασυμβίβαστη κι ηχηρότατη άρνηση αντιτάσσει στο αίσθημα της απελπισίας και της ροπής προς τις καταστροφικές σκέψεις τα εξής:

Και τίποτ’ άλλο να μην έχεις στη ζωή, είναι όμως ακόμα… είναι όμως πάντα μια βεβαιότητα που έχεις: ποτέ δεν μπορείς να πεις πως δεν είναι ούτε ένας άνθρωπος που να μην μπορείς εσύ να τον κάνεις λιγότερο δυστυχή, λιγότερο μόνο… Αυτή είναι μια βεβαιότητα που δεν μπορείς να την αγνοήσεις… που δεν μπορεί κανένας… κανένας και τίποτα να σου την πάρει!

Σε κανένα από τα διηγήματα του Σαμαράκη, όπως γίνεται φανερό κι από τα παραπάνω, δε συντελείται διαφυγή στο παρελθόν εξαιτίας της υπαρξιακής αγωνίας των μεταπολεμικών υποκειμένων, το δράμα εκτυλίσσεται εμφατικά στο παρόν, με την αγωνιώδη ψυχική κατάσταση των ηρώων να μαρτυρείται από τις ασθματικές εκφορές λόγου, τις γεμάτες αποσιωπητικά και παύσεις. Εντούτοις παρά τις προσδοκίες που τσακίστηκαν, πρόκειται για το αίσθημα της αποκαλούμενης στα διηγήματα ως Διάψευσης, παρά την ψευδαίσθηση της μη ερημιάς, στην τραγωδία της εποχής του ο Σαμαράκης έχει αντιτάξει μια μεγάλη άρνηση. Άρνηση απέναντι στην ήττα, στο θάνατο, στον παραλογισμό της πραγματικότητας.

[…]η Αντίσταση σ’ αυτόν εδώ τον παράλογο κόσμο… ναι, το πρώτο είναι να πω ΑΡΝΟΥΜΑΙ σ’ αυτόν εδώ τον παράλογο κόσμο… αλλά και μαζί να πω ΑΡΝΟΥΜΑΙ στο θάνατο… στην υποταγή… στη φυγή… στη λιποταξία…